Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva -18 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৮)

 

Out of the nine ways of spiritual practices suggested in the Bhagavata for purification of “antahkarana” or mind, “Shravana” or listening and “Kirtana” or recitation and discussion etc are said to be the most important ways by Guru Harideva. Since    ancient times till today “Shravana” and “Kirtana” are being considered as the most effective ways of teaching and learning. The ancient Vedic sages possessed exceptional memory power.  They were able to retain the Vedas and the Vedic scriptures in their memory in the the pure and original form. They used to impart education of the Vedas and the Vedic scriptures orally, that is, by “Kirtana” from their memory.Their disciples used retain the those teachings  in their memory by listening, that is, by “shravana”. In this way the Vedas and the Vedic scriptures were used to be transferred from one generation to the next by the process of utterance or “Kirtana” and hearing or “Sravana”.  This method of transference and acceptance of knowledge is followed nowadays also. But, nowadays both the teachers and the students can keep books in front of them during teaching and learning. After hearing the explanation made by the teacher  the student can study the subjects from his personal copy of book for clear understanding of the subjects. But here we are discussing the situation pertaining to a period in the middle of the above two. At the time of establishment of Satra Institution by Guru Harideva, that is, in the middle of the fifteenth century CE, the situations were not like those mentioned above. At that time the ancient Vedic Sages with exceptional memory power were not there. Sufficient books in the printed form were not available. Very limited copies of the Vedas and the Vedic scriptures were available in the manuscript form. So collection of personal copies of books by the teachers and the students was not possible. Moreover Guru Harideva established Satra institution for educating common ignorant people. Almost all of them were illiterate people and so physical books carried no meaning for them. Under such situation imparting education to common people through “Shravana” and Kirtana” was not an easy job.  But Guru Harideva was determined to do that and so he collected only one authentic copy of the original Bhagavata from the Jagannatha Temple of puri  and  with that the process of educating common people through “Shravana” and “Kirtana” of Bhagavata was started in his  Satra Institution . (to be continued)           

চিত্তশুদ্ধিৰ বাবে ভাগৱতে নিৰ্দেশ কৰা নটা উপায়ৰ ভিতৰত শ্ৰৱণ আৰু কীৰ্ত্তন সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি হৰিদেৱ গুৰুজনাই কৈছে ।প্ৰাচীন বৈদিক কালৰে পৰা আজিৰ দিনলৈকে  শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন জ্ঞান বিস্তাৰৰ প্ৰধান মাধ্যম হিচাপে চলি আহিছে । বৈদিক ঋষিমুনি সকল অসাধাৰণ স্মৃতিশক্তিৰ অধিকাৰী পুৰুষ আছিল । তেওঁলোকে বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰসমুহ সম্পুৰ্ণ শুদ্ধ বা মূল ৰূপত নিজৰ স্মৃতিত ধৰি ৰাখিব পাৰিছিল । গুৰুসকলে নিজৰ নিজৰ স্মৃতিত সাঁচি ৰখা শাস্ত্ৰৰ কীৰ্ত্তন অৰ্থাৎ পাঠ আৰু ব্যাখ্যা কৰিছিল আৰু শিষ্যসকলে গুৰুৰ পৰা শ্ৰৱণ কৰি তাক নিজৰ স্মৃতিত হুবহু ৰূপত ধৰি ৰাখিছিল । এনেদৰে অতি প্ৰাচীন কালৰে পৰা গুৰু-শিষ্য পৰম্পৰা অনুসৰি শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ জৰিয়তে বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰ সমুহ শুদ্ধ ৰূপত এটা প্ৰজন্মৰ পৰা পৰবৰ্ত্তী প্ৰজন্মলৈ হস্তান্তৰ হৈছিল। বৰ্ত্তমান কালতো এই একে পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিয়ে সৰ্বপ্ৰকাৰ জ্ঞানৰ পাঠদান আৰু পাঠগ্ৰহণ কাৰ্য চলে । পাৰ্থক্য এয়ে যে বৰ্ত্তমান কালত শিক্ষকে পাঠ্যপুথি আগত লৈ পাঠদান কৰে আৰু ছাত্ৰইও একে পাঠ্যপুথি আগত ৰাখি পাঠ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। অথবা শিক্ষকে বুজাই দিয়ামতে নিজে পাঠ্যপুথি পঢ়ি ছাত্ৰই সহজে জ্ঞান আহৰণ কৰিব পাৰে। কিন্তু ইয়াত  যি সময়ৰ কথা আলোচনা কৰা হৈছে সেই সময়ত প্ৰাচীন বৈদিক ঋষিমুনি সকলৰ দৰে সম্পূৰ্ণ শাস্ত্ৰ শুদ্ধভাৱে মনত ৰাখিব পৰা অসামান্য শ্ৰুতিধৰ পুৰুষো নাছিল আৰু আজিকালিৰ দৰে ছাত্ৰ শিক্ষক সকলোৱে হাতে হাতে লব পৰাকৈ পাঠ্যপুথিও নাছিল । খৃষ্টীয় পঞ্চদশ শতিকাত অৰ্থাৎ হৰিদেৱ গুৰুজনাই অসমত সত্ৰানুষ্ঠান স্থাপন কৰাৰ সময়ত ছপা কিতাপ নাছিল । সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষত বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰমুহৰ অতি অলপ সংখ্যক হাতেলিখা পুথিহে উপলব্ধ আছিল । তদুপৰি হৰিদেৱ গুৰুজনাই সমাজৰ অতি সাধাৰণ শ্ৰেণীৰ লোকক শিক্ষাদান কৰাৰ উদ্দেশ্যে সত্ৰানুষ্ঠান স্থাপন কৰিছিল । এইসকল লোকৰ প্ৰায় সকলোৱে নিৰক্ষৰ আছিল বাবে লিখিত ৰূপৰ শাস্ত্ৰৰ পৰা নিজ প্ৰচেষ্টাৰে জ্ঞান আহৰণ কৰাৰ ক্ষমতাও তেওঁলোকৰ নাছিল । কথাবিলাক এনেদৰে বিচাৰ কৰিলে দেখা যায় যে হৰিদেৱ গুৰুজনাই সত্ৰানুষ্ঠান স্থাপন কৰাৰ সময়ত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ জৰিয়তে সাধাৰণ লোকক জ্ঞান প্ৰদান কৰাটো সহজসাধ্য কাম নাছিল ।কিন্তু হৰিদেৱ গুৰুজনা এই বিষয়ত দৃঢ়সংকল্প আছিল কাৰণে এনে অসুবিধাৰ মাজতো পুৰীৰ জগন্নাথ মন্দিৰৰ পৰা মূল ভাগৱতৰ এটা শুদ্ধ-প্ৰামাণ্য পাণ্ডুলিপি সংগ্ৰহ কৰিছিল আৰু এইখন ভাগৱত নিজৰ সত্ৰানুষ্ঠানত প্ৰতিষ্ঠা কৰি এই শাস্ত্ৰৰ শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক জ্ঞানদান কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। (আগলৈ)

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva -17 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৭)

 

For  realizing  Lord Krishna as the supersoul or Param Brahma and feeling the presence of Krishna in us as our soul  we need not do anything more except purification or cleaning of our “antahkarana”,that is, the inner senses or the mind. These things are already discussed in details.  In our day to day life we use various methods for cleaning different items of our use. By using one method of cleaning we can not clean each and everything. For example with the process used by us for cleaning a dirty cloth we can not clean dirty floor, utensils, bookshelf etc. We can not see our face clearly in the mirror if dirts cover the surface of it. Then we are to clean the surface of the mirror to see our face there. For cleaning it we gently rub the surface of the mirror with a piece soft cloth soaked in some cleaning agent.  If we use some rough process for this purpose then the mirror may be broken into pieces. Similarly, for purification of antahkarana or mind some prescribed procedures are there. In the Vedic scriptures so many methods are suggested for cleaning or purification of the antahkarana, that is, the mind, intelligence and the senses. People can follow different methods suggested by different scriptures.But Generally the method to be followed  is  suggested by a spiritual master or Guru after assessment of the nacessacity, knowledge, capacity etc of his disciples and also in accordance with the situations under which his disciples live . Bhagavata suggests nine ways for this purpose. Guru Harideva recommends those nine ways for the common ignorant people like us. It is also said by him that Lord Krishna or the soul inside us is self illuminated like the Sun and the fire. For seeing the things of the world light form the Sun or fire is needed. But for seeing the self illuminated Sun and fire there is no need of light from other sources. Similarly, for feeling Lord Krishna as Param Brahma or the soul in us there is no need of anything except purification of our mind. Once the mind or antahkarana or inner senses are purified God realization is automatically attained. Guru Harideva further suggests that one need not follow all the nine ways of purification suggested in the Bhagavata. People can follow any one or more than one ways as per their own interest and convenience but whatever way is followed should be practiced with full faith and devotion. ( to be continued)

ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণক পৰমব্ৰহ্ম বা পৰমেশ্বৰৰ বুলি অনুভৱ কৰাৰ বাবে আৰু কৃষ্ণক আত্মাৰূপে  উপলব্ধি কৰাৰ বাবে নিজৰ অন্তঃকৰণ পৰিষ্কাৰ বা বিশুদ্ধ কৰাত বাদে আমাৰ কৰণীয় অন্য একো নাই । এই কথা আগতে বিশদভাৱে  আলোচনা কৰা হৈছে।দৈনন্দিন জীৱনত আমি ব্যৱহাৰ কৰা বিভিন্ন বস্তু পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বাবে বিভিন্ন উপায় অৱলম্বন কৰা হয় । এটা পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি সকলো বস্তু পৰিষ্কাৰ কৰিব নোৱাৰি ।উদাহৰণ স্বৰূপে লেতেৰা কাপোৰ পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বাবে যি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয় সেই একে পদ্ধতিৰে ঘৰৰ মজিয়া ,বাচন-বৰ্ত্তন, কিতাপ, মেজ আদি পৰিষ্কাৰ কৰা নহয় । আইনাত ধুলিৰ চামনি পৰিলে তাত আমাৰ মুখৰ প্ৰতিবিম্ব দেখা  নাযায়। তেতিয়া চাবোনৰ পানীত তিয়াই লোৱা মিহি কাপোৰ এখনেৰে আইনাখন সাৱধানে পৰিষ্কাৰ কৰা হয়। কাপোৰ ধোৱাৰ দৰে চাবোন পানীত তিয়াই থুকুচি থুকুচি আইনা পৰিষ্কাৰ কৰিব গ’লে ই ভাঙি যাব। একেদৰে মন পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বাবেও কিছুমান নিৰ্দিষ্ট উপায় বা পদ্ধতি আছে । বৈদিক শাস্ত্ৰসমুহত চিত্তশুদ্ধি অৰ্থাৎ অন্তঃকৰণ বা মন ,বুদ্ধি আৰু ইন্দ্ৰিয়সমুহ পৰিষ্কাৰ বা বিশুদ্ধ  কৰাৰ বাবে অনেক প্ৰকাৰৰ উপায় বৰ্ণনা কৰা হৈছে ।মানুহে বিভিন্ন শাস্ত্ৰত বৰ্ণনা কৰা বিভিন্ন উপায় অৱলম্বন কৰি এই কাম কৰিব পাৰে ।কিন্তু সাধাৰণতে পাৰমাৰ্থিক শিক্ষক বা গুৰুসকলে নিজৰ নিজৰ ছাত্ৰ বা শিষ্যৰ জ্ঞান ,অভিৰুচি , ক্ষমতা আৰু জীৱনধাৰণৰ পৰিবেশ-পৰিস্থিতি বিচাৰ কৰি কোনে কি উপায় লোৱা উচিত তাক নিৰ্দ্ধাৰণ কৰি দিয়ে।ভাগৱত শাস্ত্ৰত চিত্তশুদ্ধিৰ বাবে ন টি উপায় নিৰ্দেশ কৰা হৈছে । হৰিদেৱ গুৰুজনাই আমাৰ দৰে সাধাৰণ অজ্ঞানী লোকৰ বাবে এই ন টি উপায় উপযুক্ত বুলি নিৰ্বাচন কৰি দিছে । লগতে গুৰুজনাই কৈছে যে ভগৱান কৃষ্ণ বা আমাৰ আত্মা সূৰ্য আৰু অগ্নিৰ দৰে স্বয়ংপ্ৰকাশ। জগতৰ অন্য বস্তু চাবৰ বাবে সূৰ্য বা অগ্নিৰ পোহৰ  প্ৰয়োজন হয়। কিন্তু অগ্নি আৰু সূৰ্য চাবৰ বাবে অন্য কোনো উৎসৰ পৰা পোহৰ লোৱাৰ প্ৰয়োজন নহয় । একেদৰে ভগৱান কৃষ্ণক পৰমব্ৰহ্ম বুলি অনুভৱ কৰাৰ বাবে আৰু আমাৰ নিজৰ হৃদয়ত আত্মাৰূপে কৃষ্ণৰ উপস্থিতি উপলব্ধি কৰাৰ বাবে অন্তঃকৰণ বিশুদ্ধ হোৱাটোৱে একমাত্ৰ প্ৰয়োজনীয় কথা।অন্তঃকৰণ বিশুদ্ধ হোৱাৰ লগে লগে ঈশ্বৰ অনুভূতি বা আত্মজ্ঞান নিজে নিজে উদয় হয়। গুৰুজনাই আৰু কৈছে যে  কোনো ব্যক্তিয়ে চিত্তশুদ্ধিৰ বাবে ভাগৱতত বৰ্ননা কৰা ন টি উপায়ৰ আটাইকেইটা ব্যৱহাৰ  কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই ।নিজৰ অভিৰুচি আৰু সুবিধামতে যিকোনো এটা বা একাধিক উপায় বাছি ল’ব পাৰে। কিন্তু যি উপায় বাছি লোৱা হয় সেই অনুসৰি কৰা অভ্যাস,   সাধনা  আদি নিষ্ঠা আৰু ভক্তিযুক্ত হ’ব লাগে।(আগলৈ)

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva -16 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৬)

 

Through various stories, analogies and explanations Bhagavata makes it clear that the unlimited potency of Parma Brahma is fully expressed through Lord Krishna. The bodies manifested in the creation may be big or small, living or nonliving, natural or unnatural and so on. But Para‌m Brahma or the supersoul is partially expressed through all bodies manifested in the creation. The physical, mental, intelligential powers etc shown by human beings through their activities are partial expression of the God Almighty present in them. Similarly,  through the activities of demigods, Kings, emperors, heroes, sages,  scholars, artists, singers, demons  and all other entities God Almighty is partially  expressed. Even, the extraordinary transcendental activities performed by the incarnations of God Almighty are also partial expression of the unlimited power God Almighty. The full body of a human being includes all big and small limbs starting from the top of the hair to the end of his toes along with the powers and activities of all those limbs. The soul present in the body controls everything and at the same time remains outside everything of those. Similarly, the innumerable number of universes in the creation, innumerable number of bodies in each universe and the activities of those bodies added together constitute the cosmic body. This body is unimaginably vast for common people like us. It is said that the Param Brahma or God Almighty controls everything of this unimaginably vast cosmic body as the supersoul and also remains outside of everything. Through various stories, sub-stories, examples, analogies and theoretical explanation Bhagavata makes it clear that through the human body of Lord Krishna the full potency of this Param Brahma or the Supersoul is fully expressed. So, by knowing Krishna, we can know param Brahma. We know that unless we connect our mind with a subject of knowledge we can not gain any knowledge of that subject. Based on his profound knowledge of Bhagavata Guru Harideva suggests that through Bhagavata we should connect our mind with Lord Krishna and try to know him. As a result of that the ‘antahkarana’ or mind becomes purified and Lord Krishna reveals himself in the purified heart  people with the full potency of Param Brahma. For common people like us this is said to be the only way to realize the nameless, formless and attributeless Param Brahma. This is the ultimate goal of the religious teachings of the satra Institution of Guru Harideva. (to be continued)  

ভাগৱতত বিভিন্ন কাহিনী ,উপমা আৰু ব্যাখ্যাৰ সহায়ত ভগৱান কৃষ্ণৰ অপ্ৰাকৃত মনুষ্য শৰীৰৰ মাধ্যমত পৰমব্ৰহ্মৰ বা পৰমেশ্বৰৰ পূৰ্ণ প্ৰকাশ হৈছে বুলি স্পষ্টকৈ বুজাই দিয়া হৈছে। জগতৰ ক্ষুদ্ৰ-বৃহৎ , স্থাৱৰ জঙ্গম, প্ৰাকৃত-অপ্ৰাকৃত ইত্যাদি সকলো শৰীৰৰ মাধ্যমেদি পৰমেশ্বৰৰ আংশিক শক্তি প্ৰকাশিত হয়। মনুষ্য শৰীৰৰ মাধ্যমত যিবিলাক শাৰিৰীক ,মানসিক ,বোদ্ধিক ইত্যাদি শক্তি আৰু বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ কাৰ্যক্ষমতা  প্ৰকাশিত হয় সেয়াও ভগৱানৰে শক্তিৰ প্ৰকাশ ।সাধাৰণ মানুহৰ মাধ্যমত পৰমেশ্বৰৰ অনন্ত শক্তিৰ এটা সামান্য অংশ প্ৰকাশিত হয় ।ৰজা-মহাৰজাৰ ৰাজসিক শক্তি , বীৰ্-বীৰাঙ্গণাৰ বীৰত্ব শক্তি ,জ্ঞানীৰ জ্ঞান শক্তি,কলা-কুশলীৰ কৌশল শক্তি, ঋষিমুনি-সকলৰ তপস্যা-জ্ঞান-মেধাশক্তি, দেৱী-দেৱতাৰ দৈৱশক্তি , দৈত্য-দানৱ্- অসুৰৰ প্ৰচণ্ড আসুৰিক শক্তি ইত্যাদিকে ধৰি যিবিলাক বিশেষ বিশেষ শক্তি জগতত প্ৰকাশিত হয় সেই সমুহো ভগৱানৰ অনন্ত শক্তিৰ আংশিক প্ৰকাশ । আনকি ভগৱানৰ অৱতাৰ সকলৰ অপ্ৰাকৃত শৰীৰৰ মাধ্যমত যি অচিন্তনীয় শক্তি প্ৰকাশিত হয় সেয়াও কিছুমান নিৰ্দিষ্ট আৰু অসাধাৰণ কৰ্ম সাধনৰ উদ্দেশ্যে প্ৰকাশিত হোৱা পৰমাত্মাৰ আংশিক শক্তি বুলি কোৱা হৈছে ।মানুহৰ চুলিৰ আগৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ভৰিৰ নখৰ আগলৈকে সৰু-বৰ সকলো অঙ্গ-প্ৰত্যঙ্গ , সেই সমুহৰ শক্তি আৰু কাৰ্য-কলাপ সকলো একেলগ কৰি এটা সম্পূৰ্ণ মানৱ শৰীৰ বুলি ধৰা হয়।শৰীৰস্থ আত্মাই এই সমস্তকে নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ উপৰিও শৰীৰৰ উৰ্দ্ধতো থাকে। একেদৰে অসংখ্য বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড, অসংখ্য বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ অন্তৰ্গত অসংখ্য শৰীৰ , সেই সমস্ত শৰীৰৰ শক্তি আৰু কাৰ্যকলাপ সেই সমস্তকে একেলগ কৰি ব্ৰহ্মাণ্ড শৰীৰ বুলি ধৰা হয়। পৰম ব্ৰহ্ম বা পৰমেশ্বৰ আমাৰ দৰে মানৱৰ  ধ্যান ধৰণাৰ অতীত এই বৃহৎ ব্ৰহ্মাণ্ড শৰীৰৰ নিয়ন্ত্ৰক পৰমাত্মা হোৱাৰ উপৰিও ইয়াৰ বাহিৰতো বৰ্ত্তমান।বিভিন্ন কাহিনী, উপকাহিনী, উদাহৰণ ,উপমা, তত্বিক ব্যাখ্যা ইত্যাদিৰ মাধ্যমত ভাগৱতে প্ৰমাণ কৰি দেখুৱাইছে যে ভগৱান কৃষ্ণৰ মানৱ শৰীৰৰ মাধ্যমত সাধাৰণ মানুহৰ ধ্যান ধাৰণাৰ অতীত এই  পৰমব্ৰহ্মৰ পূৰ্ণ প্ৰকাশ ঘটিছে। আমি জানো যে কোনো বস্তুৰ সৈতে মনৰ সংযোগ ঘটাব নোৱাৰিলে সেই বস্তুৰ জ্ঞান আহৰণ কৰা সম্ভৱ নহয় ।নিজৰ অগাধ ভাগৱত জ্ঞানৰ আধাৰত আমাক উপদেশ দি হৰিদেৱ গুৰুজনাই কৈছে যে ভাগৱত শাস্ত্ৰৰ জৰিয়তে আমি ভগৱান কৃষ্ণৰ সৈতে মনৰ সংযোগ সাধন কৰিব পাৰো । তাৰ ফলত আমাৰ চিত্তশুদ্ধি হয় আৰু বিশুদ্ধ চিত্তত ভগৱান কৃষ্ণই অচিন্ত্য অনন্ত শক্তিৰ অধিকাৰী পৰমব্ৰহ্মৰূপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে । আমাৰ দৰে সাধাৰণ মানুহৰ বাবে নিৰ্গুণ, নিৰাকাৰ পৰম ব্ৰহ্মক জনাৰ বা উপলব্ধি কৰাৰ এয়ে একমাত্ৰ পথ । হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষাৰ এয়ে মূল লক্ষ্য । (আগলৈ)

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva -15 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৫)

 

Rivers, seas, mountains, animals, plants, reptiles, human beings, demigods and innumerable other types of bodies are manifested in the creation. All bodies are made of five basic elements, namely earth, water, fire, air and ether. That is, the five basic elements are available in all bodies in the creation. At the same time those five basic elements are available in free state, that is, without being constituent parts of the bodies. In a similar way, God Almighty or the super soul remains present inside all bodies manifested in the creation as their consciousness or soul and at the same time he is present outside of everything as pure consciousness. Explaining the things in this way, Bhagavata tells that God Almighty or the supersoul is pure consciousness. God Almighty can not have a material body made of five basic elements like the bodies of other entities in the creation.  But sometimes it is seen that unlimited power and strength are expressed through some particular body. There are expressions of extraordinary, incomparable and transcendental activities through some particular body. In such case that particular body is said to be the incarnation of the God Almighty. Generally we see that the strength of a body is proportionate to the strength of material used for construction of the body. For example,   iron is stronger than earth and so an iron pot is stronger than an earthen pot. Tremendous power and strength may be expressed through the material bodies also. Due to that, very powerful human beings, demigods, demons and other living or non-living beings are seen in the creation. But the power and strength expressed through those bodies are not  unlimited. The unimaginable and extraordinary activities performed by the incarnations of God with their unlimited power and strength can not be expressed through a material body. So, it is said that the bodies of the incarnations of God are not natural,  that is, those bodies are not made of five material elements as described above. Explaining the things in this way Bhagavata tells that the body of Lord Krishna is not natural human body made of five basic elements of nature and the unlimited power and strength, that is, the full potency of God Almighty or the Supersoul is expressed through Lord Krishna. So Lord Krishna is  the full incarnation of God Almighty, that is , Krishna is the God Almighty or Param Brahma or the Supersoul. These things are very elaborately discussed in Bhagavata and these are the subjects of religious teachings of the Satra Institution of Guru Harideva . ( to be continued)

নদী ,সমুদ্ৰ , উদ্ভিদ  ,পৰ্বত , পশু-পক্ষী , সৰীসৃপ , মানুহ , দেৱী-দেৱতা ইত্যাদিকে ধৰি অসংখ্য প্ৰকাৰৰ শৰীৰ জগতত আছে । এই সকলো শৰীৰ  মাটি,  পানী, বায়ু, অগ্নি আৰু  আকাশ –এই  পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত। অৰ্থাৎ পঞ্চভূত প্ৰত্যেক শৰীৰতে উপাদন হিচাপে থাকে। ইয়াৰ উপৰিও পঞ্চভূত মুক্ত অৱস্থাতো থাকে বা উপদান হিচাপে শৰীৰৰ সৈতে সংযুক্ত নোহোৱাকৈও থাকে ।একেদৰে পৰমেশ্বৰ বা পৰমাত্মা সৃষ্টিত প্ৰকাশ হোৱা সকলো শৰীৰৰ চৈতন্য বা আত্মা হিচাপেও থাকে আৰু একে সময়তে ইবিলাকৰ বাহিৰত বিশুদ্ধ চৈতন্য হিচাপেও থাকে । কথাবিলাক এনেদৰে বিশ্লেষণ কৰি ভাগৱতত কোৱা কৈছে যে পৰমেশ্বৰ বা পৰমাত্মা হৈছে বিশুদ্ধ চৈতন্য। সৃষ্টিৰ অন্যান্য স্থাৱৰ-জঙ্গম বস্তুৰ শৰীৰৰ নিচিনা পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত নশ্বৰ শৰীৰ পৰমেশ্বৰৰ থাকিব নোৱাৰে ।কিন্তু জগতত কেতিয়াবা কোনো বিশেষ শৰীৰৰ মাধ্যমত অসীম শক্তি আৰু ক্ষমতাৰ প্ৰকাশ ঘটা দেখা যায় । তেনে একো একোটা বিশেষ শৰীৰৰ মাধ্যমত অসাধাৰণ , কল্পনাতীত তথা মনুষ্যজ্ঞানৰ অতীত কাৰ্যকলাপ সংঘটিত হয়। তেনে ক্ষেত্ৰত যি শৰীৰৰ মাধ্যমত তেনে অকল্পনীয় শক্তি আৰু কাৰ্য্কলাপ সংঘটিত হয় সেই শৰীৰক পৰমেশ্বৰৰ অৱতাৰ বুলি কোৱা হয় । সাধাৰণতে কোনো  বস্তুৰ শক্তি সেই বস্তু নিৰ্মাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা পদাৰ্থৰ শক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে । উদাহৰণ স্বৰুপে লোহা মাটিতকৈ অধিক শক্তিশালী পদাৰ্থ । সেই কাৰণে মাটিৰ পাত্ৰতকৈ লোহাৰ পাত্ৰ অধিক শক্তিশালী । একেদৰে পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত শৰীৰৰ শক্তি পঞ্চভূতৰ শক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। পঞ্চভূতৰ শৰীৰৰ মাধ্যমতো ভীষণ শক্তিৰ প্ৰকাশ হ’ব পাৰে। সেইকাৰণে আমি অতিশয় শক্তিশালী দেৱতা ,অসুৰ ,দানৱ , মানৱ আৰু অন্যান্য স্থাৱৰ জঙ্গম শৰীৰ দেখা পাওঁ। কিন্তু এইসকল পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত শৰীৰৰ মাধ্যমত সীমাহীন অনন্ত শক্তিৰ প্ৰকাশ হ’ব নোৱাৰে। সেই কাৰণে ভাগৱত  কোৱা হৈছে যে ভগৱানৰ অৱতাৰ সকল অপ্ৰাকৃত শৰীৰৰ অধিকাৰী অৰ্থাৎ এইবিলাক শৰীৰ পঞ্চভূতৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত নহয় । কথাবিলাক এনেদৰে বিশ্লেষণ কৰি ভাগৱতে কৈছে যে ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণ মানুহৰ শৰীৰ ধাৰণ কৰি জগতত আবিৰ্ভূত হৈছিল যদিও তেওঁৰ সেই শৰীৰ পাঞ্চভৌতিক প্ৰাকৃত শৰীৰ নহয় । কৃষ্ণৰ অপ্ৰাকৃত শৰীৰৰ মাধ্যমত পৰমাত্মা বা পৰমেশ্বৰৰ অচিন্তনীয়, অনন্ত শক্তিৰ পূৰ্ণপ্ৰকাশ ঘটিছে । অৰ্থাৎ শ্ৰীকৃষ্ণ হৈছে পৰমেশ্বৰ বা পৰমাত্মাৰ পূৰ্ণ অৱতাৰ বা শ্ৰীকৃষ্ণ স্বযং পৰমব্ৰহ্ম বা পৰমেশ্বৰ । ভাগৱত শাস্ত্ৰত এইবিলাক কথা অতি বিতংভাৱে ব্যাখ্যা কৰি বুজাই দিয়া হৈছে আৰু এইবিলাক হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষাৰ বিষয়্-বস্তু। (আগলৈ)