Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva-173 হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৭৩)

 

Guru Harideva says that there are many ways of spiritual practices prescribed in the Vedas and Vedic Scriptures.  Also there is spiritual master or Guru for each way of spiritual practice. For attainment of spiritual perfection people may follow any way of spiritual practice prescribed in the Vedas and Vedic Scriptures. But prior to performance of spiritual practice one should earn the requisite qualifications prescribed for a disciple. Then he should become  disciple of a competent spiritual master or Guru. After becoming disciple he should learn the scriptural procedure and other rules and regulations etc pertaining to the way of spiritual practice from the Guru. These scriptural instructions are common for all ways of spiritual practices suggested by the Vedas and Vedic scriptures. These instructions are to be followed by all spiritual aspirants of all prescribed ways of spiritual practice. These things are elaborately  discussed in some of our earlier posts. Now, coming to the way of spiritual practice suggested by Guru Harideva  in particular , we should keep in mind that the same is based on the knowledge and instructions contained in the Bhagavata . According to Bhagavata Lord Krishna is the supreme God. All other powerful Gods and Goddesses mentioned in the Vedas and Vedic scriptures ,all abodes included in the  heavenly , mortal and nether worlds within the creation along with all Gods , Goddesses,  living- nonliving entities  known or unknown to us and all  entities  already manifested in the past and present and to be manifested in future in those abodes are included in Lord Krishna . That is, there is no existence of anything in the creation and beyond the creation except Lord Krishna. In Bhagavata this fact is established through elaborated explanations, stories, analogies, examples  etc. According to   Guru Harideva  a spiritual master or Guru should be  thoroughly conversant with those knowledge and instruction contained in Bhagavata. At the same time the Guru should be devotee of Lord Krishna  and he should be able to guide his disciple in the path of devotion to Lord Krishna . ( to be continued)

হৰিদেৱ গুৰুজনাই কৈছে যে বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰ সমূহত অনেক প্ৰকাৰৰ পাৰমাৰ্থিক সাধনাৰ উপদেশ আছে । লগতে কৈছে যে প্ৰত্যেক প্ৰকাৰৰ পাৰমাৰ্থিক সাধনাৰ শিক্ষা দিয়াৰ বাবে পাৰমাৰ্থিক শিক্ষক বা গুৰুও আছে । পাৰমাৰ্থিক পৰিপূৰ্ণতা বা সিদ্ধি লাভ কৰাৰ বাবে মানুহে বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰই দিয়া উপদেশ আৰু নীতি-নিয়ম মানি  যিকোনো প্ৰকাৰে পাৰমাৰ্থিক সাধনা কৰিব পাৰে । কিন্তু  পাৰমাৰ্থিক চিন্তা চৰ্চা আৰু সাধনা আৰম্ভ কৰাৰ পূৰ্বতে মানুহে নিজকে উপযুক্ত গুৰুৰ শিষ্য হোৱাৰ বাবে যোগ্যতা অৰ্জন কৰা প্ৰয়োজন । তাৰ পিছত তেওঁ সেই গুৰুৰ শিষ্য হ’ব লাগে । ইয়াৰ পিছৰ পৰ্যায়ত  শিষ্যই পাৰমাৰ্থিক শিক্ষক বা গুৰুৰ পৰা  শাস্ত্ৰৰ নিৰ্দেশ আৰু নীতি- নিয়ম অনুসৰি সাধনা কৰাৰ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিব লগে । ওপৰোক্ত কথা বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰত উল্লেখ কৰা সকলো প্ৰকাৰৰ পাৰমাৰ্থিক সাধন পথৰ ক্ষেত্ৰতে প্ৰযোজ্য । বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰত উল্লেখ থকা  যিকোনো  প্ৰকাৰৰ সাধন পথ অনুসৰি পাৰমাৰ্থিক সাধনা কৰাৰ বাবে আগ্ৰহী ব্যক্তিয়ে ওপৰোক্ত নীতি-নিয়ম পালন কৰা প্ৰয়োজন বুলি গুৰুজনাই কৈছে । ইয়াৰ আগৰ কিছুমান লিখনিত এইবিলাক কথা বিতংভাৱে কৈ অহা হৈছে । এতিয়া বিশেষ ভাৱে হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ প্ৰসঙ্গলৈ আহিলে দেখা যায় যে গুৰুজনাই  নিজৰ শিষ্যৰ বাবে উপযুক্ত বুলি বিচাৰ-বিবেচনা কৰি স্থিৰ কৰা পাৰমাৰ্থিক সাধন পথ ভাগৱত শাস্ত্ৰৰ জ্ঞান আৰু উপদেশৰ আধাৰত নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা হৈছে । ভাগৱতৰ মতে ভগৱান কৃষ্ণ একমাত্ৰ পৰমেশ্বৰ । বেদ আৰু বৈদিক শাস্ত্ৰত উল্লেখ থকা অত্যন্ত শক্তিশালী দেৱী-দেৱতাসকল, দেৱ-দেৱী সকল আৰু সৃষ্টিৰ অন্তৰ্গত  সমস্ত জড়-জীৱৰ আশ্ৰয় স্থান স্বৰ্গ-মৰ্ত্ত্য-পাতাল আদি সমস্ত লোক, সেই সমস্ত লোকত অতীত আৰু বৰ্ত্তমানলৈ প্ৰকাশিত হোৱা আৰু ভৱিষ্যতলৈ প্ৰকাশ হ’বলগীয়া আমাৰ দ্বাৰা জ্ঞাত অথবা অজ্ঞাত  সমস্ত জীৱ আৰু জড় পদাৰ্থ  ইত্যাদি সমস্তই ভগৱান কৃষ্ণত অন্তৰ্লীন হৈ আছে । অৰ্থাৎ সৃষ্টিৰ ভিতৰত  অথবা সৃষ্টিৰ পৰিসীমাৰ  বাহিৰত ভগৱান কৃষ্ণত বাদে দ্বিতীয় অন্য একোৰে অস্তিত্ব নাই । ভাগৱতত বিভিন্ন কাহিনী , উপমা , উদাহৰণ আদিৰ দ্বাৰা এই তত্ব বিস্তাৰিত ভাৱে আৰু সহজ সৰলকৈ ব্যাখ্যা কৰি বুজাই দিয়া হৈছে । হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ মতে ভাগৱত শাস্ত্ৰত প্ৰদান কৰা এই তত্বজ্ঞান আৰু উপদেশসমূহৰ  বিষয়ে বিতং জ্ঞান পাৰমাৰ্থিক শিক্ষক বা গুৰুৰ থাকিব লাগে। লগতে গুৰু একান্ত কৃষ্ণভক্ত  হ’ব লাগে আৰু নিজৰ শিষ্যক কৃষ্ণভক্তিৰ সাধন পথত  আগুৱাই নিয়াৰ যোগ্যতা গুৰুৰ থাকিব লাগে। (আগলৈ )

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva-172 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৭২)

 

Guru Harideva says that there are so many ways through which one can  keep himself attached with the devotional thoughts and activities related to God . According to Vedic Scriptures any type of activity performed by any person with the lone intension of satisfaction of God is treated as worship of God. In the preceding post some examples of those activities have been mentioned. So, we can say that one can perform spiritual practice in any way as per his own choice and convenience and attain spiritual perfection. Guru Harideva explains this point with an analogy. Without going to the depth of inner meaning of that analogy we can try to understand its simple meaning as follows. When it rains, water from sky falls  at any place  on earth . This rain water after falling on earth flows in the downward direction from all places and ultimately reaches the sea. Similarly different people worship God in various different ways  in accordance with their capacity of understanding and convenience. Such worship of all of them ultimately reaches God. Again, in Bhagavata it is said that worship of God never goes in vain. Any kind of worship of God certainly brings desired result according to the amount and quality of faith and devotion of the worshiper. Now, a common ignorant householder cannot go through those lessons depicted in the scriptures and understand the meaning of them by his own effort . It is not possible for a common householder to choose out the way of worship or spiritual practice suitable for himself. For that purpose help of a spiritual master or Guru becomes necessary. To make the things easier for the spiritual master and his student Guru Harideva elaborately explains the essential qualifications , duties and responsibilities of both of them in his writings . According to him a spiritual aspirants should humbly and respectfully approach a spiritual master . He should render service to the spiritual master with great devotion and without any hesitation. He should not consider his spiritual master as an ordinary human being.  He should never be  envious to his spiritual master . Then it becomes the duty of a spiritual master to accept such a qualified and serious spiritual aspirant as his disciple and guide him in the path of self realization  or realization of the absolute reality . (to be continued)

হৰিদেৱ গুৰুজনাই কৈছে যে মানুহে ঈশ্বৰ ভাৱনা আৰু ঈশ্বৰৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কৰ্মত নিজক সংযুক্ত কৰি ৰখাৰ বাবে উপায় অনেক । বৈদিক শাস্ত্ৰত কোৱা হৈছে যে কেৱল মাত্ৰ ঈশ্বৰৰ সন্তুষ্টিৰ উদ্দেশ্য  আগত ৰাখি যিকোনো ব্যক্তিয়ে কৰা যিকোনো কামকে ঈশ্বৰৰ উপাসনা বুলি ধৰা হয় । ইয়াৰ আগৰ লিখনিত মানুহে ঈশ্বৰৰ সন্তুষ্টিৰ অৰ্থে কৰা এনে কিছুমান কৰ্মৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হৈছে ।গতিকে এই কথা ক’ব পাৰি যে মানুহে নিজৰ জ্ঞান , ৰুচি আৰু সা-সুবিধা অনুসৰি যিকোনো উপায়ে পাৰমাৰ্থিক চিন্তা--চৰ্চা আৰু সাধনা কৰি পাৰমাৰ্থিক পৰিপূৰ্ণতা লাভ কৰিব  পাৰে । হৰিদেৱ গুৰুজনাই এটি উপমাৰ সহায়ত এই কথা বুজোৱাৰ প্ৰয়াস কৰিছে । অৰ্থৰ গভীৰতাৰ মাজলৈ নোযোৱাকৈ আমি সেই উপমাৰ সৰল ভাৱাৰ্থ এনেদৰে বুজাৰ চেষ্টা কৰি পাৰো ।  বৰষুণ আহিলে পানী আকাশৰ পৰা পৃথিৱীৰ যিকোনো স্থানতে পৰে । সকলো স্থানত পৰা বৰষুণৰ পানী নিম্ন দিশে গতি কৰে আৰু অৱশেষত সমুদ্ৰত পৰে । মানুহে নিজৰ নিজৰ ৰুচি- অভিৰুচি , বোধ-বুদ্ধিৰ ক্ষমতা আৰু পৰিবেশ পৰিস্থিতি অনুসৰি অনেক প্ৰকাৰৰ ভিন্ন ভিন্ন নীতি নিয়ম মানি ঈশ্বৰৰ পূজা-সেৱা কৰে । কিন্তু বৰষুণৰ পানী সকলো স্থানৰ পৰা সাগৰলৈ যোৱাৰ দৰে  সকলো লোকৰে পূজা-সেৱা একেজন ঈশ্বৰৰ চৰণত অৰ্পিত হয় । আনহাতে ভাগৱততো কোৱা হৈছে যে কোনো প্ৰকাৰৰ ঈশ্বৰ আৰাধনা কেতিয়াও ব্যৰ্থ নহয় । শ্ৰদ্ধা-ভক্তিৰ মান আৰু গভীৰতা অনুপাতে প্ৰত্যেকজন উপাসকে ঈশ্বৰ আৰাধনাৰ ফল লাভ কৰে । এতিয়া কথা হৈছে গৃহস্থী কৰ্ত্তব্যত সদাব্যস্ত হৈ থকা সাধাৰণ অজ্ঞানী ব্যক্তিয়ে নিজৰ প্ৰচেষ্টাৰে শাস্ত্ৰ অধ্যয়ন কৰি  শাস্ত্ৰত বৰ্ণনা কৰা  জ্ঞান আৰু উপদেশ সমূহৰ অৰ্থ বুজি নাপায়  । সেয়েহে তেওঁলোকে নিজৰ বাবে উপযোগী ঈশ্বৰ উপাসনাৰ পথ নিজে নিৰ্দ্ধাৰণ কৰি সেইমতে পৰমাৰ্থিক সাধনা কৰা  সম্ভৱ নহয় । সেই কামৰ বাবে পাৰমাৰ্থিক উপদেষ্টা  বা গুৰুৰ প্ৰয়োজন হয় । পাৰমাৰ্থিক শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে এই কাম সহজতৰ কৰাৰ উদেশ্যে হৰিদেৱ গুৰুজনাই উভয়ৰে যোগ্যতা , কৰ্ত্তব্য আৰু দায়িত্ব সম্পৰ্কে বিস্তাৰিত ভাৱে লিখি থৈ গৈছে । তেওঁৰ মতে পাৰমাৰ্থিক উৎকৰ্ষ লাভ কৰাৰ বাবে আগ্ৰহী ব্যক্তিয়ে সন্মান আৰু বিনম্ৰতা সহকাৰে পৰমাৰ্থিক গুৰুৰ ওচৰলৈ গৈ তেওঁৰ  কৃপা প্ৰাৰ্থনা কৰিব লাগে । কোনো প্ৰকাৰৰ বিৰক্তি বোধ নকৰাকৈ পৰম  শ্ৰদ্ধা আৰু ভক্তি  সহকাৰে গুৰুৰ সেৱাকৰ্মত ব্ৰতী হ’ব লাগে । কেতিয়াও গুৰুক সাধাৰণ মনুষ্য বুলি  ভাৱিব নালাগে ।  গুৰু প্ৰতি কেতিয়াও  কোনো প্ৰকাৰৰ বিদ্বেষ ভাৱ পোষণ কৰিব নালাগে।  এনেবোৰ  যোগ্যতাৰ মাপকাঠিত উত্তীৰ্ণ হোৱা  শিক্ষাৰ্থীক শিষ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰা  আৰু ক্ৰমান্বয়ে পাৰমাৰ্থিক উন্নতিৰ পথত আগবঢ়াই নিয়াটো গুৰুৰ কৰ্ত্তব্য বুলি কোৱা হৈছে। ( আগলৈ)

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva-171 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৭১)

 

From general point of view the religious practices performed by people can be  divided into two distinct parts. One is practical and the other is philosophical . The practical part is reflected through various types of activities performed by people . Guru Harideva quotes  some examples of such activities and on the basis of those we can have some idea of the practical part as follows . We see that one class of people perform spiritual practice through  Shravana, Kirtana , worship of God , pilgrimage etc. One class of people resort to singing ,dancing , dramatic  performances  and other types of cultural  activities in the name of religious practice . Some  people compose poems , stories  , songs , drama  and other literature to glorify God as part of their spiritual practice . Another class of people construct temple , maintain them , make all types of arrangements like conduction of worship , cleaning  , gardening etc there . Some people  provide food , water , lodging ,transportation, treatment and other comforts in the pilgrim places or temples and serve the devotees and visitors assembled there   as part of their spiritual practice . Some people render services through cultivation of crops on lands belonging to temples and other religious institutions  and through  many other productive activities to fulfill  the financial needs of those institutions. According to Guru Harideva if these activities are performed  as devotional services rendered  to God then they  have spiritual value or those works can be considered as worship of  God . Otherwise,  those are considered as simple materialistic activities devoid of any spiritual value . The outcomes of such materialistic woks may make one rich , famous and respectable in the human society but from spiritual point of view they carry no meaning.  Analyzing the things as above Guru Harideva says that a person may appear to be busy in performance of   worship of God inside a temple . But it can not be considered as spiritual practice if his mind is pre- occupied with materialistic thoughts  during such practice . On the other hand a person may appear to be busy in day to day duties of material life. But if his mind is fully occupied with thoughts of devotion to God during performance of those materialistic duties then that can be considered as devotional service to God . ( to be continued )  

সাধাৰণ দৃষ্টিৰে লক্ষ্য কৰিলে মানুহৰ ধৰ্ম চৰ্চা   দুটা স্পষ্ট ভাগত বিভক্ত বুলি বুজিব পাৰি । তাৰে এটা ভাগ ব্যৱহাৰিক  আৰু আনটো দাৰ্শনিক। ব্যৱহাৰিক ভাগটো মানুহে কৰা বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ কাৰ্যকলাপৰ মাজেৰে  আমাৰ দৃষ্টিলৈ আহে। হৰিদেৱ গুৰুজনাই এনে কাৰ্যকলাপৰ কিছুমান উদাহৰণ দাঙি ধৰিছে আৰু তাৰ ভিত্তিত ধৰ্মচৰ্চাৰ ব্যৱহাৰিক দিশ সম্পৰ্কত আমি তলত দিয়া ধৰণৰ কিছু ধাৰণা ল’ব  পাৰো। আমি দেখা পাওঁ যে এক শ্ৰেণীৰ লোকে শ্ৰৱণ , কীৰ্ত্তন , পূজা-পাঠ .তীৰ্থ ভ্ৰমণ আদিৰ মাধ্যমত ধৰ্ম চৰ্চা কৰে ।  এচামে নৃত্য , গীত , নাটক ,শিল্পকলা আদি সাংস্কৃতিক কাৰ্য কলাপ জৰিয়তে ধৰ্মচৰ্চা কৰে । এচাম লোকে ধৰ্ম চৰ্চাৰ অঙ্গ হিচাপে কবিতা , গল্প , গীত ,নাটক আদি ৰচনা কৰি ঈশ্বৰৰ মহিমা প্ৰকাশ কৰে ।ধৰ্ম চৰ্চাৰ নামত  কিছুমানে মঠ-মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰে, সিবিলাকৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰে, তাত পূজা সেৱাৰ ব্যৱস্থা কৰে , গছ-গছনি আৰু ফুল-ফল  ৰোপণ কৰি সৌন্দৰ্য বৰ্দ্ধন কৰে  , তীৰ্থস্থান আৰু মন্দিৰলৈ অহা ভক্ত আৰু দৰ্শকৰ  বাবে খাদ্য , পানীয় ,আশ্ৰয় , যাতায়াত , চিকিৎসা   আদি সেৱা প্ৰদান কৰে । এক শ্ৰেণীৰ লোকে মঠ-মন্দিৰৰ  ভুমিত কৃষিকাৰ্য  আৰু অন্যান্য উদ্যোগিক উন্নয়নমূলক কাৰ্য কৰে আৰু তাত শ্ৰম দান কৰি মন্দিৰৰ সেৱা-পূজা চলাই নিয়াৰ বাবে অৰ্থৰ যোগান ধৰে । কিছুমানে ধৰ্মচৰ্চাৰ অঙ্গ বুলি ধৰি  ধৰ্মানুষ্ঠানলৈ  বয়বস্তু ,টকা-পইচা ,মাটি সম্পত্তি আদি দান কৰে । হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ মতে ওপৰোক্ত প্ৰকাৰৰ সমস্ত কৰ্ম যদিহে  ঈশ্বৰৰ অৰ্থে নিবেদন কৰা ভক্তিমূলক কৰ্ম হিচাপে অনুষ্ঠিত কৰা হয় তেন্তে তাক ঈশ্বৰ উপাসনা বুলি ধৰিব পাৰি । অন্যথা সেইবোৰ কোনো পাৰমাৰ্থিক মূল্য নথকা সাধাৰণ বৈষয়িক কৰ্মৰ পৰ্যায়ত পৰে । এনে বৈষয়িক কৰ্মৰ ফল লাভ কৰি মানুহ সমাজত  ধনী ,মানী, প্ৰতিপত্তিশীল ব্যক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰা সম্ভৱ যদিও পাৰমাৰ্থিক বিচাৰত তেনে প্ৰাপ্তিৰ কোনো অৰ্থ নাই ।  কথাবিলাক ওপৰোক্ত প্ৰকাৰে বিচাৰ কৰি হৰিদেৱ গুৰুজনাই কৈছে যে এজন ব্যক্তি বাহিৰৰ পৰা দেখাত মন্দিৰত  সোমাই ঈশ্বৰৰ পূজাত ব্যস্ত থকা যেন লাগিব পাৰে । কিন্তু সেই সময়ত তেওঁৰ মন যদি ঈশ্বৰ চিন্তাৰ সলনি সাংসাৰিক বিষয়-বস্তুৰ চিন্তাত মগ্ন থাকে তেন্তে তেওঁৰ পূজাক পাৰমাৰ্থিক সাধনা হিচাপে ধৰিব নোৱাৰি । আনহাতে এজন ব্যক্তি দেখাত বৈষয়িক কমকাজত ব্যস্ত হৈ থকা যেন লাগিব পাৰে । কিন্তু সেই বৈষয়িক কাম কৰাৰ সময়ত তেওঁৰ মন যদি ঈশ্বৰ ভক্তিৰ  ভাৱনাৰে পৰিপূৰ্ণ হৈ থাকে তেন্তে তেওঁ কৰা সমস্ত কৰ্ম ঈশ্বৰৰ প্ৰতি নিবেদন কৰা ভক্তিপূৰ্ণ সেৱা হিচাপে গণ্য  হয় ।(আগলৈ)

Religious Teachings of the “Satra” Institution of Guru Harideva-170 (হৰিদেৱ গুৰুজনাৰ সত্ৰানুষ্ঠানৰ ধৰ্মীয় শিক্ষা-১৭0)

 

In the preceding post it is said that Guru Harideva  made elaborate arrangement for recitation and explanation of Bhagavata  in his Satra Institution to educate  common house holders . The main aim of this arrangement was to introduce social and religious reforms. He encouraged common people to come to his Satra Institution and participate in those educational programs.  In this connection it can be mentioned that  prior to establishment of Satra and making this type of  arrangement  by Guru Harideva there were temples dedicated to Lord Vishnu and other Gods and Goddesses in Assam.  People visited those temples occasionally. They used to come there with offerings in hand. Those offerings were  handed over to the  priests. The priests were supposed to offer those offerings to the deity of the temple and pray on behalf of the devotee. For that they charged “Dakshina” or payment  in lieu of  their service. Common people had  to wait outside the main part of the temple with folded hand till their offerings and prayer were conveyed to the deity  by the priest. Then they had to go back home with remains of their offerings and flowers etc termed as “Prasada and Nirmalya” handed over to them by the priest.  In those temples religious discussions were held among limited number of intelligent and qualified people. There was no scope for common ignorant people to participate in those discussions  and  clear their  queries and doubts. There was no way out for common people to know anything except whatever was told to them by the priests and believe them.  But after establishment of Satra Institution by Guru Harideva the said system of religious practice was totally changed . In the new  system introduced by Guru Harideva common people irrespective of their cast, gender , social status etc. were allowed to come inside the Satra and participate in the recitation, explanation and discussions of Bhagavata conducted by competent scholars and devotees . Besides other religious activities all were allowed to sit along with the religious heads or Guru of the Satra Institution, scholars, and other devotees and ask question to clarify their doubts on religious, social and  other  matters. In this way Guru Harideva made the spiritual practice easier and meaningful for common  house holders  through his Satra Institution . ( to be continued)

ইয়াৰ আগৰ লিখনিটোত কৈ অহা হৈছে যে হৰিদেৱ গুৰুজনাই সাধাৰণ গৃহস্থ শ্ৰেণীৰ লোকৰ শিক্ষাৰ বাবে নিজৰ সত্ৰানুষ্ঠানত নিতৌ তিনিবাৰকৈ  ভাগৱত পাঠ আৰু ব্যাখ্যাৰ  বিস্তাৰিত ব্যৱস্থা কৰিছিল । প্ৰধানতঃ ধৰ্মীয় আৰু সামাজিক সংস্কাৰৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি এই ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল। গুৰুজনাই সাধাৰণ গৃহস্থ লোকক নিতৌ সত্ৰলৈ আহি এই শিক্ষামূলক কাৰ্যসূচীত যোগদান কৰাৰ বাবে উৎসাহিত কৰিছিল । এই প্ৰসঙ্গত উল্লেখ কৰা উচিত যে হৰিদেৱ গুৰুজনাই সত্ৰ স্থাপন কৰাৰ আগৰে পৰাই  অসমত ভগৱান বিষ্ণুৰ মন্দিৰকে ধৰি বিভিন্ন দেৱী দেৱতাৰ বহু মঠ মন্দিৰ আছিল । মানুহ পূজাৰ নৈবদ্য আৰু অন্যান্য সা-সামগ্ৰী হাতত লৈ মাজে সময়ে  সেই মন্দিৰ সমূহলৈ গৈছিল । ভক্তৰ হৈ পূৰোহিতে পূজা-অৰ্চনা কৰাৰ নিয়ম প্ৰচলিত আছিল। তাৰ বাবদ পুৰোহিতে  দা-দক্ষিণা অৰ্থাৎ পাৰিশ্ৰমিক সংগ্ৰহ কৰিছিল ।  জনসাধাৰণে দেৱতাক অৰ্পণ কৰিব খোজা দ্ৰব্য বা দান আদি পুৰোহিতৰ হাতত অৰ্পণ কৰি মূল মন্দিৰৰ বাহিৰত অপেক্ষা কৰাৰ নিয়ম আছিল । পুৰোহিতৰ পূজা সমাপ্ত হোৱাৰ পিছত ভক্তক ফোঁট নিৰ্মালি আৰু প্ৰসাদ আদি দিয়া হৈছিল আৰু তাকে লৈ তেওঁলোক ঘৰলৈ ফিৰি আহিছিল । মন্দিৰত অনুষ্ঠিত হোৱা ধৰ্মালোচনামূলক কাৰ্যসূচীত সীমিত সংখ্যক শিক্ষিত আৰু বুদ্ধিমান লোকেহে অংশ গ্ৰহণ কৰিব পাৰিছিল।  জনসাধাৰণৰ কাৰণে  জ্ঞান চৰ্চাৰ  সৈতে  সম্পৰ্ক ৰাখিব পৰাৰ কোনো ব্যৱস্থা উপলব্ধ  নাছিল । কেৱল নিজৰ মনোগত প্ৰাৰ্থনা নিবেদন কৰি পূজাৰীয়ে দিয়া আশীৰ্বাদ আৰু প্ৰসাদ নিৰ্মালি লোৱাত বাদে ভক্তৰ কৰিব লগীয়া একো নাছিল । মন্দিৰৰ পূজাৰীয়ে উপাস্য দেৱতা বা বিগ্ৰহৰ যি গুণ-- মাহাত্ম্য বৰ্ণনা কৰে তাক মানি লোৱাত বাদে অন্য ধৰণৰ  কোনো চিন্তা চৰ্চা কৰা বা জ্ঞান লাভ  কৰাৰ সুবিধা জনসাধাৰণৰ বাবে উপলব্ধ নাছিল।  ইয়াৰ বিপৰীতে গুৰুজনাই সত্ৰত প্ৰবৰ্ত্তন কৰা নতুন ব্যৱস্থা মতে  ধৰ্মচৰ্চাৰ নামত চলা ওপৰোক্ত ব্যৱস্থা সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি হৈছিল । সামাজিক স্থিতি আৰু জাতি- লিঙ্গ নিৰ্বিশেষে সকলো ব্যক্তিক সত্ৰত নিয়মমতে পূজা-সেৱা কৰাৰ সুবিধা দিয়াৰ ওপৰিও সত্ৰৰ সৰ্বোচ্চ পদত অধিষ্ঠিত মূল ব্যক্তি বা গুৰু, অন্যান্য পণ্ডিত আৰু ভক্তৰ  সৈতে একেলগে বহি ভাগৱত শাস্ত্ৰৰ পাঠ আৰু ব্যাখ্যা শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন কৰাৰ সুযোগ দিয়া   হৈছিল । সাধাৰণ গৃহস্থ ব্যক্তিয়ে গুৰু আৰু  অন্যান্য গুণী জ্ঞানী ব্যক্তিৰ লগত পাৰমাৰ্থিক ,সামাজিক আৰু অন্যান্য বিষয়ৰ  আলোচনা বিলোচনা কৰাৰ ব্যৱস্থা প্ৰবৰ্ত্তন কৰা হৈছিল  । সাধাৰণ মানুহেও নিজৰ মনৰ সন্দেহ , অবিশ্বাস আদি ব্যক্ত কৰি তাৰ সমাধান বিচৰাৰ পথ প্ৰশস্ত হৈছিল  । এনেদৰে হৰিদেৱ গুৰুজনাই সমাজৰ সকলো স্তৰৰ সাধাৰণ গৃহস্থ ব্যক্তিৰ বাবে পাৰমাৰ্থিক জ্ঞানৰ চিন্তা-চৰ্চা আৰু সাধনাৰ পথ সহজ্লভ্য আৰু অৰ্থপূৰ্ণ কৰি তুলিছিল । (আগলৈ)